Monitor, a wydruk – czyli skąd się biorą różnice w kolorze

Jedną z największych sztuk w poligrafii jest wierne odwzorowanie kolorów. Każdy życzy sobie, aby to co widzi na monitorze cieszyło również jego oczy w wersji papierowej. O tym jaka to trudna sztuka, przekonujemy się w drukarni internetowej niemal codziennie. Nic tak często nie słyszymy w ramach reklamacji, które jak w każdym zakładzie poligraficznym się zdarzają, jak własnie nie spełnienie oczekiwań klientów w odwzorowaniu kolorów. Słyszymy: “za ciemne”, zbyt jasne”, “nie ten odcień”, “to jest blade”, “przecież miało być niebieskie, a wyszło zielone…” itp. itd.

Łatwo skierować takie uwagi w stosunku do drukarni, ale trudniej prawidłowo przygotować pliki do druku. Czynników jakie mają wpływ na to jaki kolor otrzyma się na gotowym produkcie jest wiele, a dopiero wiedza, nabyte doświadczenie w połączeniu z odpowiednim sprzętem i ścisłą współpracą z drukarnią mogą zapewnić dobre efekty. Dlatego przedstawimy kilka najważniejszych elementów wpływających na relację między tym co widać na monitorze, a tym co będzie wydrukowane.

1. Monitor

Projektując dobieramy kolory głównie na tym co widzimy ma monitorze. Jedynie odpowiedni, profesjonalny monitor jest w stanie wyświetlić poprawnie kolory. Takie monitory mają matryce PVA lub IPS, które pozwalają na kalibrowanie wyświetlanych kolorów, w zależności od potrzeb. Tańsze monitory lub monitory przeznaczone do innych celów często nie są w stanie poprawnie wyświetlić kolorów.

Wystarczy porównać ten sam obraz na dwóch różnych monitorach, aby szybko przekonać się, że to co się nam wyświetla ma różne kolory i nasycenie barw.

2. Profil koloru

Oczywiście monitor to nie wszystko, bo poza jego ustawieniem, należy odpowiednio ustawić oprogramowanie. Zazwyczaj fabrycznie ustawiony Corel czy Photoshop ma nie właściwe profile kolorystyczne. Tutaj trzeba dowiedzieć się jakie profile stosuje drukarnia do jakiej wysyła się materiały do druku. Zazwyczaj w Europie jest to profil FOGRA i stosuje go 90% drukarni offsetowych. Jest to o tyle istotne, że stosowanie jednego profilu przy projektowaniu, a drukowanie z innym profilem może diametralnie zmienić barwy. Przykładem tego jest Corel i częste projektowanie z profilem AGFA, a późniejsza zmiana na FOGRĘ kończy się niemiłą niespodzianką. Pamiętać też należy, że inne są profile dla papierów powlekanych (COATED) i niepowlekanych (UNCOATED).

Każde urządzenie mające związek z obrazem (skaner, drukarka, monitor) ma swój własny profil kolorystyczny (ICC). Skalibrowanie tych elementów, specjalnymi kalibratorami, pozwoli drukować dokładnie to co przygotujemy na monitorze. Taką kalibrację umożliwia profesjonalny sprzęt i na domowych urządzeniach nie się osiągnąć zadawalających efektów. Oprócz sprzętu, należy też pamiętać o stosowaniu właściwych profili oprokramowania.

3. Drukarka domowa

Bardzo dobrą praktyką jest wykonywanie wydruków próbnych, jeśli nie ma możliwości zrobienia profesjonalnego proof’a, to może to być nawet domowa drukarka atramentowa czy laserowa. Takie wydruki polecamy robić w skali 1:1, można wtedy dokładnie ocenić czytelność projektu. Należy pamiętać, że kolory jakie powstają na domowych drukarkach często nie odzwierciedlają rzeczywistych kolorów. Dzieje się tak, ponieważ sprzęt nie profesjonalny ma z założenia drukować ładnie, więc wyposażony jest w cały szereg automatyki, która poprawia wygląd i kolorystykę naszych domowych wydruków i często trudno jest nad tym zapanować, a o odpowiedniej kalibracji można całkowicie zapomnieć. Tutaj jest główna różnica jeśli chodzi o kolor w maszynkach domowych, a profesjonalnych drukarniach – te pierwsze mają drukować ładnie, a te drugie wiernie. I bardzo często okazuje się, że rozbieżności między jednym, a drugim, są ogromne.

Domowe drukarki świetnie nadają się do sprawdzenia czytelności i ogólnego wyglądu projektowanych materiałów. Niestety nie należy na naich polegać jako wyznacznikach kolorów. Te urządenia mają drukować ładnia, a nie wiernie i tu różnica może być znaczna.

4. Światło otoczenia

Na to jaką barwę aktualnie odbiera nasze oko (mózg) na też wpływ światło otoczenia. Inaczej odbieramy te same kolory w świetle dziennym, inaczej przy świetle sztucznym. W studiu graficznym powinno być, a w pracowni CTP (dział drukarni przygotowujący klisze do druku) jest standardem stosuje się specjalne żarówki o naturalnej białej temperaturze barwowej, które nie mają wpływu na postrzegane barwy.

W drukarniach próbki kolorów i ich sprawdzanie odbywa się w dziale CTP, gdzie jednym z najważniejszych elementów jest światło o odpowiedniej, neutralnej temperaturze barwowej. Przygotowanie kolorów w nie odpowiednim świetle, może skutkować innymi niż oczekiwane wydrukami.

5. Papier

Integralną częścią druku jest papier (lub szerzej podłoże). Dla laika, papier to papier – powinien być biały i tyle. To niestety tylko teoria i w wersji idealnej. Papier ma różne odcienie, różne kolory i to ma duże znaczenie dla barwy jak powstanie po nałożeniu farby. Ta sama farba nałożona na białą kartkę i na np. żółtą będzie miała przecież inny kolor (farby drukarskie to zazwyczaj farby wodne, które nie mają pełnego krycia). Sam kolor/odcień papieru to nie wszystko. Inaczej zachowuje się farba na papierze powlekanym – jest bardziej nasycona, a inaczej na papierze matowym, w który farba wnika głębiej i kolory są mniej intensywne.
Tutaj z pomocą przychodzą profile kolorystyczne. Dobrze wiedzieć na samym początku na jakim podłożu będziemy drukować i przed rozpoczęciem projektowania ustawić odpowiedni profil, chociażby na podstawowym poziomie, czyli coated/uncoated (powlekany/niepowlekany).

Bardzo duży wpływ na kolor ma papier (podłoże) na jakim będzie wykonany wydruk. Rodzajów papieru są tysiące, różnią się grubością, fakturą, surowcem, kolorem, układem włókien, chłonnością farby, itd. Każdy rodzaj papieru wymaga odpowiedniego przygotowania projektu, i należy uwzględnić to na samym początku pracy przy projekcie.

6. Kolory RGB, CMYK itp.

Odpowiedni dobór modelu kolorów ma kluczowe znaczenie w wyświetlaniu i drukowaniu się kolorów. Bardzo często spotykamy się w drukarni z materiałami przygotowanymi w kolorach RGB. Czasami dotyczy to wybranych elementów, czasami całego projektu. Jest to tak częsty błąd, że w zasadzie wszystkie drukarnie mają zapisane w regulaminie, że takie kolory zamieniają automatycznie na paletę CMYK, nawet nie informując o tym klienta. Podobnie ma się z kolorami dodatkowymi (np. Pantone). Zdarza się, że efekty takiej zmiany są niemiłą niespodzianką dla osoby zamawiającej materiały. Niestety, pewnych rzeczy nie da się przeskoczyć i wydruk jaskrawych kolorów z palety RGB jest po prostu niemożliwy w druku CMYK. Pewne efekty cy barwy można uzyskać przy użyciu kolorów dodatkowych, ale zawsze wymaga to odpowiedniego przygotowania plików i wcześniejszego kontaktu z drukarnią.

Ludzkie oko widzi dużo więcej kolorów niż mogą wytworzyć maszyny reprodukujące kolor. Poszczególne urządzenia generują kolory w różny sposób i również różna jest paleta kolorów jaką są w stanie utworzyć. Na powyższym zdjęciu mamy różnicę między paletą RGB (w żółtym trójkącie), a paletą CMYK (obszar w przerywanej linii) na tle kolorów widzianych przez ludzkie oko (wszystkie kolory na obrazku). Zakres kolorów jaki może wygenerować dane urządzenie nazywamy gamutem.

Te kilka wymienionych powyżej punktów, tylko sygnalizuje najważniejsze elementy jakie dotyczą przygotowania do druku pracy kolorowej. Zgranie ich wszystkich razem wymaga doświadczenia, sprzętu i wiedzy. Oczywiście idealne zgranie tych elementów jest niezwykle trudne, bo często wymaga synchronizacji nie w obrębie jednej osoby i maszyny, ale często wielu maszyn i osób, które znajdują się w różnych miejscach i nie możliwy jest kontakt bezpośredni.

Na szczęście, trzymanie się kilku podstawowych zasad pozwala na w mirę wierne odwzorowanie kolorów. Dlatego zachęcam do zapoznania się z nimi i próbowania wprowadzenia ich w życie, a reszta przyjdzie z czasem.